Galeria malarstwa polskiego z lat 1800-1945 prezentowane w znacznej części jako stała galeria, opiera się głównie na zbiorach przedwojennego Muzeum, z bieżącymi uzupełnieniami kolekcji. Jest ściśle związana z historią Muzeum Śląskiego, które powstało w 1927 roku z inicjatywy ówczesnego wojewody śląskiego dr. Michała Grażyńskiego. Muzeum powstało w regionie nie mającym żadnych tradycji w zakresie muzealnictwa, a mimo tego zajmowało równorzędną pozycję wśród najważniejszych wówczas muzeów polskich: Muzeów Narodowych w Warszawie i Krakowie. Plany i perspektywy jego dalszego rozwoju były niezwykle ambitne i dalekosiężne. Jednakże na skutek wybuchu II wojny światowej działalność Muzeum została definitywnie przerwana przez okupanta hitlerowskiego, a bogate zbiory Muzeum Śląskiego zostały przeniesione i włączone do zasobów Oberschlesische Landesmuseum w Bytomiu. Nowo wzniesiony budynek Muzeum okupant doszczętnie rozebrał w 1941 roku. Przestał istnieć jeden z najnowocześniejszych wówczas gmachów w Europie, a zarazem symbol kultury polskiej.
Powstanie galerii malarstwa polskiego zawdzięczamy Tadeuszowi Dobrowolskiemu pierwszemu dyrektorowi muzeum i historykowi sztuki. Miała ona zasięg ogólnopolski, stanowiła wówczas jeden z działów współtworzących wielodziałową placówkę muzealną. Wyróżniała się wysokim poziomem artystycznym zebranych dzieł, stanowiła wówczas jeden z najbardziej kompletnych zbiorów sztuki XIX/XX wieku.
Do 1939 roku zbiór liczył 280 dzieł. W czasie wojny wiele obrazów uległo zniszczeniu, około 100 zaginęło. W 1988 roku zostały zwrócone restytuowanemu w 1984 roku Muzeum Śląskiemu, które od początku swej działalności rozpoczęło uzupełnianie przedwojennej kolekcji malarstwa polskiego drogą zakupów i darów. Znaczącym wydarzeniem było także odzyskanie dwu obrazów ze strat wojennych autorstwa Aleksandra Kotsisa Góral z 1870 roku i uznany za zaginiony obraz Jeńcy (Epizod powstańczy) z 1886 roku autorstwa Teodora Axentowicza.
Łącznie od 1984 roku pozyskano do kolekcji malarstwa polskiego 63 dzieła. Stanowią one doskonałe uzupełnienie dotychczasowej kolekcji, pełniej ilustrują określony nurt, kierunek w sztuce bądź bezpośrednio danego twórcę. Obecnie kolekcja liczy 243 obiekty autorstwa 120 artystów. Mimo pewnych luk jest zaliczana do jednej z bardziej reprezentatywnych galerii malarstwa polskiego XIX i XX wieku w skali ogólnokrajowej. Obejmuje wszystkie znaczące kierunki w sztuce polskiej lat 800-1945. Wyróżnia się wysokimi walorami artystycznymi zgromadzonych dzieł oraz wybitnymi nazwiskami ich twórców. Wiele obrazów reprezentowało malarstwo polskie na wystawach zagranicznych, miedzy innymi: w Madrycie, Salamance, w Paryżu, Wiedniu, Frankfurcie nad Menem i w Vancouver w Kanadzie. Galeria malarstwa polskiego jest wielką chlubą Muzeum Śląskiego i w niedalekiej przyszłości znajdzie godne miejsce prezentacji w całej okazałości w nowym gmachu Muzeum Śląskiego.
Niniejszy katalog jest uzupełniony o informacje z bieżących źródeł oraz poszerzony o krótką charakterystykę twórczości artystów. Obejmuje lata 1800-1945 (poprzednia wersja dotyczyła lat 1800-1939). Rok 1945 uznano jako zamykający kolekcje malarstwa dawnego. Dołączono ponadto dwanaście obrazów pozyskanych w ostatnim czasie. Katalog, w odróżnieniu od poprzedniej edycji, zawiera wyłącznie barwne reprodukcje obrazów. Zachowany jest układ alfabetyczny nazwisk. Poza indeksem ikonograficznym publikowany jest także indeks wszystkich nazwisk występujących w katalogu, w tym ofiarodawców, których nieoceniona hojność pozwala znacząco uzupełniać dotychczasową kolekcję.
Henryka Olszewska-Jarema